Słuchanie to bardzo ważny i złożony proces, który polega na zamianie bodźców akustycznych w impulsy elektryczne, które docierają do mózgu, gdzie są analizowane i przetwarzane. Ucho zewnętrzne jest narządem anatomicznym, który jest jedynie częścią całego systemu odpowiedzialnego za przetwarzanie słuchowe. Prócz niego znajduje się cały szereg narządów wewnętrznych i mechanizmów neurologicznych wpływających na prawidłowy przebieg słyszenia. Bodźce słuchowe płynące ze środowiska są nierozerwalnie związane z bodźcami wzrokowymi czy kinestetycznymi, co znacząco wpływa na rozwój poznawczy człowieka, jego rozwój mowy czy kontakty społeczne.
Czym jest uwaga słuchowa?
Należy rozróżnić słyszenie od słuchania. Słyszenie jest to jedynie bierny odbiór dźwięków, natomiast słuchanie, czyli uwaga słuchowa, to selekcja informacji akustycznych i nadawanie im znaczenia. Sam proces słuchania jest bardzo złożony i zależny od wielu elementów. W związku z tym może pojawić się cały szereg trudności i zaburzeń, m.in.: niedosłuch, utrata słuchu, zaburzenia percepcji słuchowej, zaburzenia słuchu fonematycznego czy centralne zaburzenia przetwarzania słuchowego. Mogą one w znaczny sposób wpłynąć na całościowy rozwój człowieka, zwłaszcza jeśli pojawiają się już we wczesnym dzieciństwie, a zwłaszcza
od urodzenia. Zaburzenia związane ze słuchem mogą utrudnić funkcjonowanie dzieci
w szkole oraz w życiu codziennym. Wpływają bowiem na naukę czytania (a tym samym poprawnego pisania), rozumienie czytanych tekstów i złożonych poleceń. Mają znaczenie także dla prawidłowego rozwoju mowy, koncentracji uwagi czy zapamiętywania informacji. Specjaliści podkreślają, że ważna jest jak najwcześniejsza diagnoza występujących trudności i natychmiastowa terapia. Już u cztero- i pięciolatków możliwe jest wykonanie profesjonalnego badania audiometrycznego, funkcjonuje też wiele specjalistycznych terapii pomagających usprawnić słuch i jego funkcje.
Kim był Alfred Tomatis?
Jedną z takich terapii opracował francuski otolaryngolog i foniatra profesor Alfred Tomatis. W latach 50. XX wieku zajmował się on m.in. zagadnieniem zawodowych uszkodzeń słuchu. Pracując w fabryce samolotów odrzutowych, badał pracowników codziennie narażonych na duże natężenie hałasu. Zauważył, że wraz ze wzrostem ubytku słuchu zmienia się także ich głos. Jako syn śpiewaka operowego dorywczo badał także kolegów ojca skarżących się na problemy głosowe. Tomatis zaczął wykonywać badania słuchu u śpiewaków operowych. Ku swemu zaskoczeniu stwierdził, że u wielu z nich występowały uszkodzenia słuchu podobne do tych, które stwierdzał u robotników fabryki. Dzięki swoim obserwacjom prof. Tomatis odkrył, że głos i słuch są ze sobą ściśle powiązane, a problemy z jednym mogą bezpośrednio
wpływać na drugi narząd. Na podstawie swoich obserwacji i badań opracował główne założenia metody kształcenia uwagi słuchowej i treningu słuchowego.
Założenia teoretyczne i praktyka
Podstawą tzw. metody Tomatisa, czyli stymulacji audio-psycho-lingwistycznej, są trzy prawa, które zostały sformułowane przez autora metody:
Głos zawiera tylko to, co słyszy ucho.
Modyfikacja słuchania powoduje natychmiastowe i nieświadome zmiany w głosie.
Głos może ulec trwałym zmianom dzięki stymulacji dźwiękowej, utrzymywanej przez określony czas.
Metoda ta polega na aktywnym uczeniu naszego ucha prawidłowego słuchania. Jest to możliwe dzięki przepuszczaniu dźwięków przez tzw. ucho elektroniczne, które prof. Tomatis zaprezentował podczas Wystawy Światowej w Brukseli w 1958 r. Dzięki nowoczesnym technologiom urządzenie dzisiaj jest niewielkich rozmiarów i mieści się bez problemu na biurku w gabinecie terapeutycznym. Najpierw certyfikowany specjalista przeprowadza diagnozę uwagi słuchowej i lateralizacji (dominacji ucha), a także zdolności porównywania natężenia dźwięków. Diagnoza polega na sprawdzeniu, jak dziecko przetwarza informacje słuchowe zarówno drogą powietrzną, jak i kostną. Wszystkie zdobyte w ten sposób informacje są niezbędne do prawidłowego zaprogramowania indywidualnej terapii metodą Tomatisa.
W terapii wykorzystywane są dźwięki, przede wszystkim muzyka Mozarta oraz chorały
gregoriańskie ze względu na dużą rozpiętość użytej w nich skali (wysokie i niskie dźwięki w rzadko spotykanych częstotliwościach). Należy jednak zwrócić uwagę, że trening uwagi słuchowej z wykorzystaniem ucha elektronicznego nie polega na słuchaniu tego typu muzyki. Urządzenie przetwarza przekazywane do słuchawek dźwięki w taki sposób, aby pobudzić ucho i aktywność części mózgu odpowiedzialnego za słuchanie.
Dwa etapy treningu
Sam trening przebiega w dwóch etapach: pasywnym i aktywnym. Każdy z nich trwa około dwóch tygodni i polega na codziennych, dwugodzinnych spotkaniach z terapeutą. Podczas każdej sesji pacjent odbywa cztery trzydziestominutowe seanse. Podczas pierwszego, pasywnego etapu zadaniem pacjenta jest jedynie słuchanie dźwięków podawanych w słuchawkach. Rozpoczynamy od słuchania nieprzefiltrowanej muzyki Mozarta, a następnie powoli, krok po kroku przechodzimy do wysokich częstotliwości, które słyszeliśmy, będąc w łonie matki od 20. tygodnia ciąży. Potem zaczynamy pracę z wysoko przefiltrowanym głosem matki lub muzyką Mozarta. Podczas treningu można grać w gry planszowe, układać puzzle czy nawet spać, nie powinno się natomiast jeść ani czytać, może to bowiem zakłócać prawidłowy odbiór i przetwarzanie fal dźwiękowych.
Po około miesiącu należy przeprowadzić drugi etap spotkań, tzw. etap aktywny, który
wymaga znacznie większego zaangażowania ze strony pacjenta. Są to spotkania podczas których wykorzystywany jest mikrofon. Zadaniem podopiecznego jest mówienie do niego, głośne czytanie lub zwyczajna rozmowa z terapeutą lub osobą towarzyszącą.
Dla kogo taka terapia?
Terapia metodą Tomatisa przeznaczona jest w zasadzie dla wszystkich. Obejmowane nią są zarówno dzieci ze spektrum autyzmu, z dysleksją, ADHD, zaburzonym rozwojem mowy, jak i te mające trudności z koncentracją uwagi. Także dorośli z powodzeniem poddawani są tej terapii. Po przejściu wszystkich etapów (a nawet już w ich trakcie) można spodziewać się poprawy artykulacji, koncentracji, pamięci zarówno słuchowej, jak i wzrokowej, czy nawet lepszego radzenia sobie ze stresem. W wyniku terapii pacjenci stają się spokojniejsi, bardziej wyciszeni, bardziej otwarci w komunikacji. Wśród uczniów widoczna jest poprawa poziomu graficznego pisma, zmniejszenie liczby popełnianych błędów ortograficznych, łatwość w nauce języków obcych, a także poprawa techniki czytania i lepsze rozumienie czytanego
tekstu.
Analogowy czy cyfrowy?
Na rynku dostępne są dwa rodzaje sprzętu do przeprowadzenia treningu metodą Tomatisa: cyfrowy i analogowy. Wśród terapeutów można zaobserwować mocno podzielone zdania na ten temat. Jedni zdecydowanie polecają analogowy sposób przetwarzania dźwięku, uznając go za bardziej naturalny, dający możliwość słuchania dźwięków zarówno w bardzo wysokich, jak i w bardzo niskich częstotliwościach, co zdecydowanie usprawnia pracę naszego narządu słuchu. Ich zdaniem analogowy sposób przetwarzania dźwięku jest naturalny, bardziej zbliżony do tego, w jaki sposób nasz mózg przetwarza dźwięki. Poza tym wszelkie badania
naukowe potwierdzające skuteczność metody Tomatisa były przeprowadzane właśnie na sprzęcie analogowym, w specjalistycznych gabinetach, pod okiem certyfikowanych terapeutów. Ten typ sprzętu poleca m.in. Małgorzata Szurlej, certyfikowana terapeutka metody, która swoje szkolenie i praktykę odbyła w Centrum Tomatisa w Paryżu, pod okiem samego profesora. Inni zdecydowanie polecają dobrej jakości sprzęt cyfrowy z 24-bitowym zapisem dźwięku. W wywiadzie z Jozefem Vervoortem, wieloletnim współpracownikiem i spadkobiercą prof. Tomatisa, dowiadujemy się, że sam autor metody nie miał nic przeciwko stosowaniu cyfrowego sprzętu, wręcz przeciwnie – sam był tym faktem bardzo podekscytowany. Należy zaznaczyć, że obecnie żaden terapeuta nie korzysta z analogowego źródła dźwięku, czyli taśmy. Wszyscy używają różnego typu nośników: płyt CD, pendrive’ów czy plików zapisanych na dysku twardym urządzenia. Na oficjalnej stronie poświęconej metodzie przeczytamy o szeregu zalet urządzeń cyfrowych, są to m.in. większa precyzja i niezawodność urządzenia sterowanego przez program komputerowy. Tego typu sprzęt ma wbudowane często nawet kilkaset gotowych programów, które należy dostosować do pacjenta. Nie ma w nich niestety możliwości zmiany pojedynczych parametrów. O tym, który rodzaj urządzenia jest bardziej korzystny, trzeba zdecydować samemu. Jedno jest pewne – przeprowadzone na całym świecie badania naukowe potwierdzają skuteczność
metody Tomatisa w różnych obszarach jej zastosowania oraz trwałość efektów.
P.S.
Razem z córką przeszłyśmy 2 etapy treningu słuchowego Tomatisa (tak, to moja wytrwała dziewczynka jest na zdjęciach ;) Efekty? U córki wyraźna poprawa mowy, zdecydowany skok umiejętności czytania (z głoskowania na sylaby), zmniejszenie problemów z koncentracją. A ja? Zrelaksowana jak nigdy, mimo codziennych półgodzinnych dojazdów na terapię ;) Próbowałam tez treningu z moim nastolatkiem. Tu efekty nie były aż tak spektakularne. Była natomiast jedna różnica: zdecydowana niechęć i sprzeciw. Nie od dzisiaj wiadomo, że jak się nastolatek zaprze i ni chce, to efektów nie będzie. Myślę, że zdecydowanie lepiej skorzystać z Tomatisa z młodszymi dziećmi :)
Terapię przechodziłyśmy w Centrum Widok w Pile, pod czujnym okiem pani Agnieszki Spek :)
Bibliografia:
Cyfrowy czy analogowy? Jaki wybrać sprzęt do terapii uwagi słuchowej metodą prof. Alfreda Tomatisa?, https://www.nowaera.pl/terapia-i-rozwoj/cyfrowy-czyanalogowy (dostęp: 3.09.2020).
G. Szymańska, Metoda Tomatisa – stymulacja audio-psycho-lingwistyczna. „Student niepełnosprawny. Szkice i rozprawy” 2008, nr 8(1), https://repozytorium.uph.edu.pl/bitstream/handle/11331/1812/Szymanska.G_Metoda_Tomatisa_stymulacja.pdf?sequence=1 (dostęp: 4.08.2020).
Terapia metodą Tomatisa: sprzęt, http://www.centrumapf.pl/?s=aktualnosci;terapiatomatis-sprzet (dostęp: 3.09.2020).
Tomatis. Badania Naukowe i Publikacje, https://www.tomatis.co/pl/badanianaukowe-i-publikacje (dostęp: 3.09.2020).
Artykuł został opublikowany w Niezbędniku Dyrektora Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej (Oficyna wydawnicza MM).